کشف و شناسایی یک محوطه باستانی مربط به دوره ساسانی در دشت آبرفتی هرات( شهرستان خاتم)

این تپه باستانی در شمالی ترین قسمت دشت آبرفتی هرات و در نزدیکی باغات پسته اهالی روستای فتح آباد واقع شده است. که در بین اهالی محلی به تپه سفید مشهور است این تپه باستانی با وسعتی حدود نیم هکتار و ارتفاع تپه حدود یک متر از زمین های اطراف می باشد. مواد فرهنگی سطحی محوطه را قطعات سفالینه های بی لعاب نخودی و قرمز رنگ ظریف تشکیل می دهد که در تمام سطح تپه پراکنده شده است. و در سطح این تپه چندین حفاری غیرمجاز صورت گرفته است و با توجه به مطالعات باستان شناسی قطعات سفال قدمت این محوطه باستانی مربوط به دوره ساسانی می رسد. این تپه باستانی اولین تپه باستانی شناسایی شده در دشت آبرفتی هرات می باشد. با کشف این محوطه به اهمیت دوچندان این منطقه پی می بریم که نیازمند یک بررسی دقیق باستان شناسی را دارد.

نویسنده خبر: مجید توانگر مروستی

کشف و شناسایی اولین نقوش صخره ای منطقه هرات و مروست در نزدیکی کوه خانه خدا با قدمت تقریبی 4000 ساله

محوطه ای که تخته سنگ های با نگاره ها متنوع بر روی آن ها دیده می شود در نزدیکی کوه خانه خدا در کنار رودخانه فصلی واقع شده است. این منطقه از نظر اقلیمی جز مناطق با آب و هوای بیابانی و موقعیت پایکوهی و دشتی است. و بر روی تخته سنگ های آهکی سیاه رنگ، نگاره های زیادی حک گردیده است.

به طور کلی در محدوده مذکور حدود 100 تخته سنگ منقوش شناسایی شد. برخی از تخته سنگ ها حاوی مجموعه ای از نگاره ها متنوع از جمله بز کوهی، انسان ایستاده، انسان اسب سوار، دست انسان، اسب و ... می باشد. که بدون هیچ رابطه معنایی صرفا در کنار هم ایجاد شده اند. همچنین در بعضی از تخته سنگ ها در زمان های مختلف مورد استفاده قرار گرفته اند و نقوش جدید در کنار نگاره های قبلی ایجاد شده اند تقدم و تأخر نگاره ها مشخص می باشد. و نحوه اجرای این نقوش با استفاده از یک شی نوک تیزی بر روی سنگ ها ایجاد کردند. تاریخ گذاری این محوطه با توجه به نقوش بزکوهی با سبک طبیعت گرایانه و مقایسه این نقوش با نقوش دیگر نقاط کشور به احتمال ایجاد قدیمی ترین نگاره ها به تاریخی حدود هزاره دوم قبل از میلاد مربوط می شود، ولی تاریخ قطعی نمی توان برای آن دانست و با توجه به جدیدترین تاریخی که بر روی سنگ ها حک گردیده تعدادی از این نقوش مربوط به چند دهه اخیر می باشند. این نقوش صخره ای به عنوان اولین نقوش صخره ی شهرستان خاتم می باشند که در نوع خود بی نظیرند و نشان دهنده اهمیت منطقه در دوران مختلف تاریخی است که با مطالعه بر روی نگاره های صخره ای شهرستان شاید بتوان به شواهد حضور دوره های فرهنگی کهن در شهرستان خاتم پی برد که در این صورت یک مطالعه و بررسی دقیق باستان شناسایی را در این منطقه می طلبد.  

نویسنده خبر: مجید توانگر مروستی

قلعه ای سنگی با قدمت 1500 ساله بر بلندای کوه سرچشمه هرات

این بنای تاریخی در 5 کیلومتری غرب شهر هرات در بالای کوه های نزدیک چشمه نهر مسیح قرار گرفته است. در فراز بلندترین قسمت کوه و با استفاده از مصالح سنگی و گلین با طولی حدود 200 متر و عرضی حدود 20 متر یک باروی عظیم سنگی وجود دارد که با گذشت زمان بیشتر قسمت های باروی سنگی فرو ریخته است. در داخل بنا با استفاده از خرده سنگ و پرکننده های گلین چندین اتاق ایجاد شده که با ساروج دیواره های آن را اندود کرده اند. این بنا در گذشته دارای کارکردی نظامی- امنیتی بوده که تمام دشت هرات را زیر نظر داشته است. با توجه به دست آمدن سفال های شاخص دوره ساسانی و مطالعات باستان شناسی، این بنا مربوط به دوره ساسانی می باشد. که در بین اهالی محلی به قلعه گبرها مشهور است. می توان این بنا را مهمترین اثر شناسایی شده دوره ساسانی در منطقه هرات و مروست نام برد که نشان دهنده اهمیت منطقه در دوران قبل از اسلام می باشد.

نویسنده خبر: مجید توانگر مروستی

بازدید مهندس چگینی، باستان شناس و تاریخ شناس مطرح کشوری از مناطق تاریخی خاتم

به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان یزد سرپرست نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاتم از بازدید ناصر نوروز زاده چگینی از مناطق تاریخی خاتم خبر داد:

ناصر نوروز زاده چگینی اولین رئیس پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی است که تا اواخر سال ۷۹ این سمت را برعهده داشت و همچنان نیز به عنوان کارشناس بخش تاریخی در این بخش مسؤولیتهایی برعهده دارد. این بازدید که با هماهنگی نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاتم و همراهی هیات باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان صورت گرفت، از مناطق با ارزش تاریخی شهرستان خاتم از جمله استودان تاریخی کرخنگان و محوطه تاریخی چاهک بازدید به عمل آمد.

در این بازدید مقرر گردید در اسرع وقت پرونده ثبت استودان تاریخی کرخنگان توسط واحد ثبت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آماده شود و همچنین تعیین حریم دقیق محوطه تاریخی چاهک و تعریف کار پژوهشی پیرامون این محوطه در دستور کار قرار گیرد.

نویسنده خبر : مجید توانگر مروستی

پیگیری چاپ کتاب قلعه های تاریخی شهرستان توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاتم

به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان یزد سرپرست نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاتم از چاپ کتاب قلعه های تاریخی منطقه هرات و مروست خبر داد:

منطقه هرات و مروست با وسعتی حدود 7931 کیلومتر مربع در جنوب استان یزد واقع شده است، این منطقه با داشتن شرایط زیستی مناسب از جمله رودخانه ها، قنوات و خاک حاصلخیز باعث شکل گیری استقرارگاها و قلعه روستاهای متعددی در دوره افشاریه، زندیه و قاجاریه شده است. این کتاب سعی خواهد داشت که وضعیت زیستی و اقتصادی جوامع بازه زمانی مورد بحث بعد از دوره صفوی تا پایان قاجاری را با بررسی باستان شناختی محوطه ها، قلعه ها استقرارگاهای عمدتا متروک، با جمع آوری سفال ها و دیگر مواد فرهنگی سطحی، بقایای آثار معماری، و مجموعه دیگر عواملی که باعث رونق اقتصادی و اجتماعی منطقه بوده است بررسی کند. هدف از این کتاب ثبت، مستند نگاری و بررسی باستان شناسی قلعه روستاهای متروک و ارتباط دادن این روستاها با اطلاعات به دست آمده از بررسی کالبدی بقایای قلعه روستاهای مورد اشاره (36 مورد) ما را در شناخت ارتباطات و سلسله مراتب اجتماعی و چگونگی فعالیت های معیشتی دستاوردهای فناورانه ساکنان آنها در بازه زمانی مورد بحث کمک می کند.

بنابراین برای شناخت ابعاد مختلف حیات روستایی منطقه هرات و مروست با توجه به محیط طبیعی و روند رویدادهای تاریخی، با استفاده از روش تفسیری تاریخی و تحقیق کیفی به همراه تصاویر و مستندات کافی، بررسی باستان شناختی آثار مورد اشاره و ویژگی های آن امکان پذیر شده است و با رویکرد استنتاجی به جستجوی دلایل شکل گیری، زمان ساخت و نحوه توسعه و تحول قلعه روستاها پرداخته شده است. همچنین با شناخت کالبدی قلعه و روستاها و مصاحبه با ساکنان قدیم آن در خصوص نحوه  زندگی اهالی آنها اطلاعاتی به دست آمد که با کنار هم قرار گرفتن و انطباقشان با هم جوهره زندگی جاری در محیط قلعه روستاها قابل مشاهده شد.

نتایج پژوهشی این کتاب بوضوح نشان می دهد که امکانات زیستی مناسب در منطقه و روند روز افزون توسعه حیات مادی و فرهنگی جوامع ساکن در منطقه هرات و مروست در بازه زمانی بعد از صفوی تا پایان دوره قاجار عامل شکل گیری مجموعه ای گسترده از استقرارگاههای روستایی و رونق حیات مادی و فرهنگی ساکنان آن بوده است.

 این کتاب با پیگیری های صورت گرفته با تامین اعتبار از سوی معاونت میراث فرهنگی استان و با حمایت فرمانداری شهرستان خاتم تا شهریور ماه سال جاری به چاپ خواهد رسید.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه حسن آباد خوانسار:

موقعیت بنا: قلعه حسن آباد خوانسار در استان یزد، بخش هرات، دهستان خوانسار، روستای حسن آباد واقع است.

همجواری های بنا: در مجاورت قلعه حسن آباد زمین های کشاورزی روستا واقع شده است.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: شکل گیری روستای حسن آباد  با ساختن قلعه توسط خوانین شکل گرفته است و قدمت بنا با توجه به سبک معماری قلعه و سفال های دوره متأخر اسلامی، به دوره افشاریه و زندیه می رسد. در مورد وجه تسمیه روستا می توان اظهار نمود که احتمالاً این نام توسط خانی که در آبادانی این روستا نقش داشته انتخاب شده است.

کاربرد بنا: قلعه حسن آباد در گذشته به عنوان مجموعه مسکونی مورد استفاده ساکنان آن بوده است.

مالکیت بنا: (این اثر به ثبت میراث فرهنگی نرسیده است) این بنا در گذشته دارای مالکیت شخصی بوده است.

شکل و فرم کلی بنا: بنای قلعه حسن آباد به لحاظ شکل کلی یک مربع می باشد که در چهارگوشه خود دارای چهار برج دایره ای می باشد . به لحاظ فضاهای پر و خالی می توان این اثر را به دو قسمت بافت مسکونی و میانسرا دسته بندی نمود. از لحاظ ارتفاع ما در این قلعه به جز قسمت ورودی بنا (ضلع شرقی قلعه)هیچ گونه بنای دوطبقه مشاهده نمی کنیم و دارای ارتفاعی نسبتاً ثابت و یکدستی است.

معرفی فضاها:ورودی قلعه حسن آباد در ضلع شرقی قلعه قرار دارد و شاه نشین این قلعه نیز در همین قسمت قلعه قرار دارد. این قلعه نیز فضاهای مسکونی در دورتادور قلعه پراکنده شده است. در قسمت شاه نشین قلعه که به صورت دوطبقه می باشد با اندودی از گچ اتاق طبقه دوم را اندود کردند. و اضلاع این قلعه 45×43 متر که با دیوارهای چینه ای با ارتفاع حدود 5 متر سرتاسر قلعه را احاطه کرده است.

تزیینات: تنها تزیین این قلعه در ضلع شرقی آن در طبقه دوم که با آجر نقوشی را به صورت خفته راسته ایجاد کرده اند.

مصالح: عمده مصالح این قلعه خشت و چینه با اندودی از کاهگل و در قسمت شاه نشین قلعه از اندود گچی می باشد و در داخل قلعه ضلع شرقی آن آجر برای تزیین استفاده شده است.

کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه توتک:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: این قلعه در روستای توتک در 39 کیلومتری جنوب غربی مروست قرار گرفته است.

همجواری های بنا: در مجاورت این بنا در اضلاع غربی، شمالی و جنوبی خانه های مسکونی روستا و در ضلع شرقی باغ های روستا قرار دارند.

تاریخچه: با توجه به گفته اهالی روستا قدمت قلعه به اواخر دوره قاجاریه می رسد.

مالکیت بنا: این بنا دارای مالکیت شخصی می باشد.

شکل و فرم کلی بنا: بنای قلعه توتک به لحاظ شکل کلی یک مستطیل می باشد که در چهار گوشه قلعه دارای چهار برج دایره ای شکل بوده است. از نظر تراکم فضاها، فضاهای مسکونی در سرتاسر قلعه پراکنده شده اند. و از لحاظ ارتفاع این قلعه دارای بناهای دو طبقه متعدد در گوشه و کنار قلعه می باشد.

معرفی فضاها: قلعه توتک با یک ورودی ساده که در ضلع غربی قلعه قرار دارد.  تفاوت کلی این قلعه با دیگر قلعه های این شهرستان دارد پوشش سقف اکثر فضاهای مسکونی با استفاده از چوب و نی که یک سقف مسطحی را ایجاد کرده اند. در کنار فضاهای مسکونی دارای فضاهای روباز با دیوار کوچکی که محل نگهداری احشام اهالی می باشد. در این قلعه محل زندگی خان در ضلع جنوب غربی قلعه قرار دارد که به صورت دو طبقه می باشد که در طبقه دوم دارای 4 ستون چوبی و در نمای بالای خانه تزیینات ساده از چوب و آجر استفاده شده است. و در ضلع جنوب شرقی قلعه یک باغ کوچکی است که درختان انار آن هنوز مشاهده می شود. و دیوارهای قلعه با 12 ردیف چینه با ارتفاعی حدود 6 متر می باشد.

مصالح: عمده مصالح این قلعه خشت، چینه، چوب و نی و در دوره متأخر از آجر، گچ و سیمان نیز استفاده شده است.

منبع: کتب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه تقی آباد:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: این بنا در5/5 کیلومتری جنوب شرقی شهر مروست واقع شده است.

همجواری های بنا: در مجاورت این بنا باغ های پسته در ضلع شرقی قلعه و در ضلع غربی بنا کوره آجرپزی و در فاصله کمی دورتر، آغل گوسفند قرار دارد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: با توجه به سبک و شیوه معماری بنا و مقایسه آن با دیکر ابنیه مشابه نظر می رسد قدمت قلعه تقی آباد به دوران زندیه برسد. در مورد وجه تسمیه قلعه می توان اظهار نمود که احتمالاً این نام توسط خانی که در آبادانی این روستا نقش داشته انتخاب شده است.

کاربرد بنا: با توجه به نوع معماری و فضاهای موجود قلعه تقی آباد در مسکونی بودن قلعه هیچ شکی نیست.

شکل و فرم کلی بنا: بنای قلعه تقی آباد به لحاظ شکل کلی یک مربع می باشد که در چهار گوشه قلعه و ورودی بنا دارای پنج برج دایره ای شکل بوده است. از لحاظ فضا و تراکم بناهای مسکونی این قلعه کم تراکم ترین فضاها را نسبت به قلعه های دیگر دارا می باشد. که در نوع خود منحصر به فرد است. به لحاظ ارتفاع ابنیه قلعه تمام فضاها از ارتفاعی نسبتاً ثابت و یکدست در حد یک طبقه برخوردار می باشند.

معرفی فضاها: این قلعه دارای سردری به صورت برج که داخل آن دارای طاقچه های متعدد است که روی آن دارای سقفی گنبدی شکل که روی فضای هشت ضلعی استوار است. در اضلاع شرقی و جنوب شرقی قلعه فضاهای طویل با طاق گهواره ای که در وسط آن آخورهای خشتی ساخته شده  است که محل نگهداری دام اهالی روستا است. فضاهای مسکونی این قلعه بسیار محدود است تعدادی از آنها در ضلع شرقی و چند فضای مسکونی هم در میانسرای قلعه قرار دارد که با دیوار قلعه در ارتباط نیست. یک فضای ایوان مانند که در ضلع غربی قلعه قرار دارد که نشان دهنده محل سکونت ارباب در این قسمت قلعه وجود داشته است. در مجاورت برج جنوبی دو اتاق وجود دارد که محل زندگی نگهبان قلعه بوده است، بر اساس اظهارات یکی از کهنسالان محلی در این قلعه حدود 6 خانوار سکونت داشتند.

 نحوه نورگیری: این قلعه همچون دیگر قلعه های نواحی ایران فضاهای رو به حیاط یا فضای باز در این قلعه از طریق پنجره و درگاه ها نورگیری نموده و  فضاهایی که به عنوان فضای پشتی بوده و ارتباط مستقیمی با نور ندارند توسط روزنه های موجود در بام نور مورد نیاز خود را تأمین می نمایند.

مصالح: عمده مصالح این قلعه خشت و چینه با اندودی از کاهگل می باشد.

منبع کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه حسین آباد هرابرجان:

موقعیت بنا: قلعه حسین آباد در استان یزد، بخش مروست، دهستان هرابرجان، روستای حسین آباد واقع است.

همجواری های بنا: در ضلع شرقی قلعه زمین های کشاورزی حسین آباد و در دیگر اضلاع زمین های بایر قرار دارد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: این بنا با توجه به سبک و شیوه معماری و سفال های دوره افشاریه و زندیه مربوط به دوره افشاریه و زندیه می باشد. سفال های این قلعه دارای لعاب آبی و سفید، نقاشی زیر لعاب و لعاب یکرنگ سبز می باشد و پراکندگی سفالها در زمین های کشاورزی محوطه حسین آباد بیشتر از داخل قلعه می باشد. در مورد وجه تسمیه قلعه می توان اظهار نمود که احتمالاً این نام به خاطر قرارگیری در روستای حسین آباد به این نام مشهور گشته است.

کاربرد بنا: این قلعه با توجه به فضاها آن دارای کارکردی مسکونی داشته است، البته امروزه یک قسمت قلعه تبدیل به باغ انار شده است، در قسمت دیگر آن یک خانواده به سبک جدید در آن زندگی می کنند .

مالکیت بنا: این بنا داری مالکیت شخصی است.

شکل و فرم کلی بنا: این بنا در منطقه در نوع خود بی نظیر است، از سه قسمت پیوسته تشکیل شده است. اگر قسمت مسکونی مرکز قلعه به حساب بیاوریم، قسمت خان نشین نسبت به آن در ضلع جنوبی و قسمتی که در گذشته به صورت با غ بوده در ضلع غربی قلعه قرار دارد. تنها در قسمت مسکونی که به صورت مستطیل شکل و دارای 4 برج دایره ای می باشد. و از نظر ارتفاع تنها در قسمت ورودی خان نشین به صورت دو طبقه می باشد.

معرفی فضاها: قسمت ورودی قلعه(قسمت مسکونی و خان نشین قلعه) در ضلع شرقی قلعه قرار دارد. در قسمت مسکونی قلعه فضاهای مسکونی به طور منظمی در دور تا دور قلعه را فرا گرفته اند،  که دارای 24 اتاق و 24 پستو می باشد که اندازه این فضا 7×5/3 متر می باشد.که پوشش سقف این اتاق ها از طاق آهنگ استفاده شده است. در قسمت ازقلعه داری حصاری که به دیوار قلعه متصل است در گذشته باغ بوده  و در ضلع غربی قرار دارد اکنون تبدیل به باغ انار شده است. در قسمت خان نشین قلعه که ورودی بنا به صورت دو طبقه می باشد در گوشه شمال غربی آن یک فضای که دارای کلاه فرنگی است مشاهده می شود و در قسمت میانی آن یک خانه به سبک جدید وجود دارد که یک خانواده در آن زندگی می کند، مثل اینکه در این قسمت به صورت باغ خان نیز بوده است. و عمده مصالح این قلعه خشت و گل می باشد.

تزیینات: این بنا دارای تزیینات ساده خشتی در برج های قلعه و یک نمونه کلاه فرنگی در یک قسمتی از قلعه می باشد.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه جواد آباد:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: این بنا در 5/3 کیلومتری شمال شرقی شهر مروست واقع شده است.

همجواری های بنا: در مجاورت بنا در ضلع شرقی باغ های روستا و در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی زمین های کشاورزی مروست واقع شده اند.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: با توجه به سبک و شیوه معماری بنا و مقایسه آن با دیگر ابنیه مشابه به نظر می رسد قدمت قلعه جواد آباد به دوران افشاریه و زندیه می رسد. در مورد وجه تسمیه بنا می توان اظهار نمود که به خاطر قرارگیری در روستای جواد آباد به این نام مشهور گشته است.

مالکیت بنا: بر اساس گفته مطلعین و کشاورزان مزرعه جواد آباد 3دانگ از قلعه وقف آستان قدس رضوی است و 3دانگ دیگر آن مالکیت مشاعی دارد و متعلق به شرکای مزرعه جواد آباد می باشد.

کاربرد بنا: با توجه به نوع معماری و فضاهای موجود قلعه جواد آباد در مسکونی بودن قلعه هیچ شکی نیست، ولی امروزه تبدیل به محل نگهداری احشام و گوسفندان شده است.

شکل و فرم کلی بنا: بنای قلعه جواد آباد به لحاظ شکل کلی یک هشت ضلعی می باشد که در هشت گوشه قلعه دارای هشت برج دایره شکل بوده است. و به لحاظ فضاهای پر و خالی می توان این اثر را به دو قسمت بافت مسکونی در ضلع شمالی قلعه و فضاهای با دیوار های کوتاهی که محل نگهداری دام اهالی بوده است در ضلع جنوبی قلعه تقسیم کرد. و از لحاظ ارتفاع ابنیه قلعه تمام فضاها از ارتفاعی نسبتاً ثابت و یکدستی در حد یک طبقه برخوردار می باشند فقط قسمت ورودی آن (شاه نشین) به صورت دو طبقه است.

معرفی فضاها: قلعه جواد آباد با یک ورودی که در ضلع شرقی قلعه واقع شده است(که ارگ قلعه در این قسمت قرار دارد) و دارای سردر آجری و درب چوبی درخور توجهی می باشد. این قلعه در قسمت ورودی آن دارای یک شاه نشین است و تمام فضاهای مسکونی قلعه در ضلع شمالی قرار دارد و این فضاها هم به صورت مجزا از هم هستند که با چند ایوان به دور یک میانسرا هستند و فضاهای برای نگهداری احشام در پشت فضاهای مسکونی نزدیک دیوار قلعه قرار دارد. البته در ضلع غربی بنا یک فضای چهار ایوانی وجود دارد که فقط دیوارهای آن پا برجاست. و تا چند دهه پیش آب قنات جواد آباد از ضلع غربی آن وارد قلعه شده از ضلع شرقی آن خارج می شده است.

تزیینات: این قلعه دارای تزییناتی در سر در بنا با استفاده از آجر و سنگ ریزه و همچنین در قسمت فوقانی یکی از هشت برج قلعه جواد آباد دارای تزیینات آجری است و بقیه برج ها دارای تزیینات خشتی است.

مصالح: مصالح عمده قلعه خشت و چینه می باشد البته از آجر برای تزیین در بنا مورد استفاده قرار گرفته است.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی