معرفی آسیاب های آبی شهرستان خاتم
انواع آسیاب : آسیاب ها به طور کلی به سه دسته تقسیم می شوند:
_ آسیاب های ساده که بیشتر در مناطق روستایی و کم جمعیت احداث گردیده و دارای ورودی، دالان، صحن، محل سنگ و تنوره می باشند.
_ آسیاب های متوسط که دارای امکانات بیشتری بوده و محلی برای انبار کردن غلات دارند و در مکان هایی با جمعیت متوسط دیده می شودند.
_ آسیاب های مفصل که در مناطق پر جمعیت احداث شده و حجم مراجعه بدان زیاد است و در نتیجه فضای استراحت و اقامت آسیابان را نیز افزون بر آنچه شد دارند. (فرحزاد و عباسی1386، 65) که آسیاب های منطقه مروست از نوع ساده(آسیاب سد) و متوسط(آسیاب باغستان) می باشند.
آسیاب آبی باغستان مروست :
موقعیت و نحوه ی دسترسی به بنا: این اثر با ارزش در حومه ی شهر تاریخی مروست و در محدوده ی روستای باغستان جای دارد. دسترسی به این بنا از دو مسیر امکان پذیر می باشد یک مسیر از ورودی شهر مروست و دیگری از مرکز این شهر می باشد.
همجواری بنا: و در مجاورت این بنا عمدتا زمین های کشاورزی و بناهایی که با آن ها مرتبط می باشد قرار دارند. در فاصله ی نزدیکی از این اثر مسیر عبور قنات قرار دارد.
معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: از آنجا که بنای تاریخی آسیاب آبی باغستان در محدوده ی خارج شهر مروست و در کنار مزارع قرار دارد هیچ گونه بنای تاریخی با ارزش در پیرامون آن نمی توان مشاهده نمود.
تاریخچه و وجه تسمیه بنا: از این آسیاب امروزه جز در قسمت ورودی آن چیزی از آن سالم نمانده است با توجه به نوع تزیین خشتی که در آن دیده می شود می باید قدمتی آن احتمالاً به دوره زندیه می رسد. در مورد وجه تسمیه بنا می توان گفت به علت قرارگیری بنا در نزدیکی روستای باغستان مروست به آسیاب باغستان شهرت یافته است.
کاربرد بنا : این بنا با توجه به نوع فعالیتی که در آن انجام می شده است در زمره ی بناهای قدیمی خدماتی قرار می گیرد.
مالکیت بنا: عموماً بناهای خدماتی در گذشته به منظور خیر رساندن به دیگران توسط بانیانی خیرخواه ساخته شده و برای محافظت و دوام آن وقف می شده اند که بنای آسیاب آبی باغستان نیز می تواند شامل همین امر باشد.
شکل و فرم کلی بنا: این بنا دارای یک ورودی با حجم استوانه ای می باشد که در دو طبقه ساخته شده است و دارای اندکی تزیینات خشتی دارد که از دوره زندیه است. این بنا همچنین صحنی هشت ضلعی دارد که طاق گنبدی آن در حال حاضر تخریب شده است. این بنا در بافت اطرافش تنها با سر در استوانه ای خود که دارای نقوش اندکی از آجرکاری می باشد شاخص شده است و خود را در محیط اطرافش به عنوان یک المان معرفی می نماید.
لازم به ذکر است در شهر هرات نیز باتوجه به اطلاعات شفاهی و منابع مکتوب آسیاب های فراوانی وجود داشته که بر اثر حوادث طبیعی و انسانی دچار تخریب یا در حال تخریب هستند از جمله میتوان به (آسیاب آبی میر در روستای احمد آباد ، دهستان فتح آباد) (آسیاب آبی کرقلی در روستای حسن آباد ، دهستان فتح آباد) ( آسیاب عباس آباد در روستای فتح آباد )
منبع : کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست
تالیف : مجید توانگر مروستی
