بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه

بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه
موقعیت و نحوه ی دسترسی به بنا: این اثر با ارزش که در روستای مبارکه از توابع شهر تاریخی مروست قرار دارد که نزدیک پارک ساخته شده در ابتدای ورودی روستا واقع می باشد.
همجواری های بنا: در مجاورت این بنا به طور بلاواسطه پارک روستا قرار دارد. سپس از دو ضلع شمال شرق و شمال غرب با معابر اطراف و از ضلع جنوب غرب و جنوب شرق با زمین های بایر همجوار است. پس از آن می توان به باغ های پیرامون و مرکز بهداشت و همچنین قلعه بزرگ روستا به عنوان همجوار درجه دوم بنا اشاره نمود.
معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: در پیرامون بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه تنها بنای تاریخی که قابل مشاهده است قلعه مبارکه که در سمت شرقی بنا قرار دارد. 
تاریخچه و وجه تسمیه اثر: بنای بقعه از نوع بناهای صفوی است و این زیارتگاه مجموعه بنای مختصری است.که مردم بدان اعتقاد می ورزند و بر آن نذورات می کنند و مزار شیخ بهاءالدین می دانند. ولی سنگ قبر منصوب در آن از آن نجم الدین شیخ محمود بن شمس الدین شیخ محمد بهاءالدین است. اصل بنا از خشت و گل است و داخل آن کاه گل شده اطراف بنای اصلی چهار صفه ترکیب یافته و صورت چند قبر در صفه جنوبی پدیدار است. شمعدان گلی بزرگی در این بنا وجود دارد. در این مجموعه بنا فقط یک سنگ به اندازه 75×50سانتی متر و از جنس مرمر سبز رنگ هست که به خط نسخ خوش با تاریخ 792ه.ق بر آن چنین نقر کرده اند:
حاشیه: الله لا اله الا هو لحی القیوم ... و هو العلی العظیم. (البقره/255) متن: ( سوره اخلاص ) نجم المله و لدنیا و الدین شیخ محمود شاه بن شیخ الاسلام الاعظم شمس المله و التقوی و الدین شیخ محمد بهاءالدین فی یوم الاحد الخامس و العشرین من ذی الحجه سنه اثنتین و تسعین و سبعمانه.
کاربرد بنا: در مورد عملکرد و نوع بهره برداری بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه مروست می توان گفت با وجود سنگ قبر و محل روشن کردن شمع نذری، به صورت یک بنای مذهبی جلوه نموده و کابرد آن در گذشته و حال، مذهبی بوده آنچنان که اهالی برای نذورات و استجابت حاجتشان به آن محل مراجعه می نمودند.
مالکیت بنا: با توجه به نوع معماری موجود و عناصر معماری درون بقعه مانند محل روشن کردن شمع توری و قبور، آن را می توان در ردیف موقوفات و امور خیریه قرار داد.
شکل و فرم کلی بنا: بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه که در پلان یک مستطیل است که بوسیله محورهای فضای اصلی (چهارصفه) به چهار بخش تقسیم شده است. بر فراز چهار صفه گنبدی بنا گردیده و به مرکزیت و درون گرایی تأکید دارد. صفه های شرقی و غربی کشیدگی بیشتری نسبت به صفه های شمالی جنوبی دارند. در فرم بنا چهار صفه به گنبد متصل شده و به مرکزیت و فرم گنبد تأکید و توجه دارد. همچنین در نمای شرقی و غربی تقارن به کار رفته است.
معرفی فضاها: در معرفی فضاهای بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه می توان آن ها را به دو فضای اصلی و فرعی تقسیم نموده و بیان کرد. بخش اصلی به صورت چهار صفه ای می باشد و سه درگاه ورود و خروج به آن را میسر می سازند. برفراز همین فضا گنبدی قرار دارد که حصیرهای در بالای آن قرار داشته و محل روشن کردن شمع نذری است. فضاهای فرعی به صورت 4 اتاق مستطیل شکل در بین صفه ها قرار دارند. ورودی این اتاق از طریق فضای چهار صفه ای میسر می شود.  دو اتاق شرقی هم وجود داردکه ورودی آنها از بیرون بنا امکان پذیر است. این اتاق ها در حال حاضر کاربرد خاصی ندارد و به نظر بیشتر جنبه خدماتی دارد.
نحوه نورگیری : نورگیری بنا در بخش اصلی که چهار صفه است از طریق پنجره هایی که در جداره های گنبد دارند تأمین می شود. پنجره های مذکور همین اواخر نصب شده و فاقد ارزش هستند. نور فضاهای دیگر بعضاً از طریق روزنه هایی که در زیر سقف بر روی دیوارها ایجاد شده اند تأمین می شود.
تزیینات: بنای شیخ بهاءالدین مبارکه از جمله بناهای شهرستان خاتم می باشد که از طریق سادگی خود را به دیگران معرفی می نماید و تنها عنصری از مجموعه که بتوان نام تزیینات بر آن نهاد، سنگ قبری است که در اتاق گوشه ی جنوبی بنا واقع می باشد.
مصالح: مصالح به کار رفته در بنای بقعه ی شیخ بهاءالدین مبارکه مانند دیگر بناهای قدیمی این منطقه خشت می باشد اما مصالحی که در مرمت های انجام شده به کار رفته است آجر است. برای قرنیز فضاهای داخلی نیز از آجرهای 4×30×20 سانتی متر و از گچ برای اندود داخلی و از کاه گل برای اندود بیرونی استفاده شده است.