مسجد شاه حسین مروست

موقعیت بنا:  این اثر با ارزش که در شهر تاریخی مروست در محدوده مرکزی بافت قدیمی آن جای دارد. با توجه به مرکزیت قلعه مروست در بافت تاریخی این شهر، بنای مسجد شاه حسین در ضلع شرقی قلعه و به فاصله نزدیکی از آن جای دارد. در مجاورت بنا نیز می توان دو کوچه باریک را دید که ورودی مسجد در کوچه شمالی ( که با ساباط پوشیده است )قرار دارد.
همجواری های بنا: در مجاورت این بنا، بناهای مسکونی قدیمی و نوساز، فضاهای باز و معابری که دسترسی به بنا را میسر می سازند قرار دارد. با گشایش این معبر بهتر می توان بنای مسجد شاه حسین را ادراک نمود. در مقیاس بزرگتر بافت مرکزی مروست را می توان یک بافت منسجم به حساب آورد که با تخریب های کنونی و ساخت و سازهای غیر مرتبط با بافت تاریخی چهره و سیمای آن مخدوش گشته است.
معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: از آنجا که بافت تاریخی مروست از سلامت و ارزش نسبی بالایی برخوردار می باشد می توان گفت که بافت تاریخی اطراف بنا خود به عنوان نمونه آثار تاریخی با ارزش به حساب می آیند، با این وجود برای معرفی بناهای تاریخی با ارزش و مهم و تأثیرگذاری که در محدوده ی بنای مسجد شاه حسین واقع می باشد، می توان به بنای بسیار مهم قلعه ی مروست و بقعه ی گنبدی اشاره نمود.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: با توجه به دو سند تعبیه شده در محراب و در قسمت بالا و پایین آن که در چند دهه گذشته به سرقت رفته اند، این مسجد را که با نام وقف کننده آن شاه حسین ولد مرحوم احمد اسم گذاری کرده اند. (متن: بن موسی الرضا و محمد التقی و علی النقی و الحسن العسکری و محمد المهدی صلوات الله اجمعین وقف نمود حسن شاه حسین عمل استاد عباس ولد استاد حسینقلی سنه1293ه.ق)
کاربرد بنا: این مسجد تاریخی همچون گذشته محل انجام عبادات و تجمعات اهالی بافت مسکونی اطرافش می باشد.
مالکیت بنا:  با توجه به کارکرد مذهبی بنا می توان آن را در ردیف موقوفات قرار داد.
شکل و فرم کلی بنا: این بنا از محیط اطرافش به وسیله معابر مجاور به شکل شاخصی جدا می گردد و تنها به وسیله یک ساباط از ضلع شمال غربی به بافت پیرامون متصل شده است و با استفاده از یک خط آسمان هم تراز با بافت پیرامون خود، توانسته است هم خوانی مناسبی با اطراف ایجاد نماید. این مسجد از لحاظ فرم پلان دارای یک پلان مستطیل شکل می باشد که از لحاظ برش عمودی این بنا را می توان فضایی مستطیل شکل با طاق هایی با تناسبات انسانی دانست که به نحو مطلوبی فضای مسجد را تحت تاثیر قرار می دهند و فضایی عرفانی و لطیف به آن می بخشد. این بنا دارای نمایی ساده و همگون با بافت هم جوار خود بوده و به گونه ای طراحی شده است که قوس های گنبدی سقف مشاهده نمی گردد و یک خط آسمان تقریباً صاف را به ارمغان آورده است. البته این بنا همانند دیگر بناهای مجاورش تحت تأثیر نمای قدرتمند قلعه تاریخی مروست قرار دارد.
معرفی فضاها: ورودی این بنا از طریق ساباطی که در ضلع شمال غربی مسجد قرار دارد و بوسیله یک در آهنی کوچک تعریف شده است و در راستای محور طولی مسجد قرار دارد که در عین سادگی دارای بیشترین کاربری می باشد. البته یک در کوچک دیگر نیز در ضلع شمال شرقی بنا قرار دارد که عمدتاً مسدود بوده و تنها ورودی مسجد از زیر ساباط میسر می باشد. این بنا به لحاظ فضایی یک بنای تک فضایی محسوب می گردد و هم چون دیگر مساجد فاقد صحن می باشد. این بنا شامل دو ردیف فرش انداز می باشد و محرابی قدیمی دارد که در محور میانی مسجد قرار گرفته است. شبستان این بنا کوچک و با پوشش از طاق کلنبو است که کلاً شش چشمه طاق دارد.
نحوه نورگیری: این بنا نور طبیعی خود را از روزنه ها و باز شوهای تعبیه شده در جداره ها به دست می آورد.
تزیینات: در رابطه با تزیینات بنا می توان به نقوش گچبری اطراف محراب که با رنگ نقاشی شده اند و نیز آیات قرآنی و مضامین مذهبی که دور محراب و درون آن جای گرفته اند اشاره نمود.
مصالح: در این بنا از خشت و گل و آجر برای سازه و از کاه گل و ملات گچ  و رنگ برای نازک کاری و آمود و از سنگ نیز برای ازاره دیوارها و ستون ها استفاده شده است.