مسجد حاجی قاسم:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: مسجد حاجی قاسم  در شهر مروست قرار گرفته است .

معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: برای معرفی بناهای تاریخی با ارزش و مهم و تأثیرگذاری که در محدوده ی بنای مسجد حاجی قاسم واقع باشد، می توان به بنای بسیار مهم قلعه ی مروست و بقعه ی گنبدی اشاره نمود.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: وجه تسمیه مسجد حاجی قاسم به نام بانی آن بر می گردد، در حاشیه زیلوی قدیمی مسجد آمده است: (( وقف موید و حبس مخلد شرعی نمود علی نقی ولد مرحوم رحیم حاجی جعفر ولد مرحوم احمد ابن یک فرد زیلو بر مسجد قصبه مروست مشهور به مسجد مرحوم حاجی قاسم شهر به محله آهنگر خانه مشروط به آنکه از مسجد مزبور بیرون نبرند، خلاف کنند ملعون باد.سنه 1208 عمل ابوالحسن میبدی.))

مالکیت: بنا در ردیف موقوفات می باشد.

شکل و فرم کلی بنا: این مسجد از لحاظ فرم پلان دارای یک پلان نامنظم به شکل های مربع، ذوزنقه و مستطیل شکل می باشد. این بنا دارای نمایی ساده و همگون با بافت همجوار خود بوده و به گونه ای طراحی شده است که قوس های گنبدی سقف مشاهده نمی گردد و یک خط آسمان تقریباً صاف را به ارمغان آورده است. البته این بنا همانند دیگر بناهای مجاورش تحت تأثیر نمای قدرتمند قلعه تاریخی مروست قرار دارد.

معرفی فضاها:  ورودی مسجد در ضلع شرق مسجد واقع شده است. پلان مسجد حاجی قاسم به شکل چلیپای است، مشتمل بر 6 چشمه تاق که در دو راستای عمود بر هم بنا گردیده است. یک بخش کوچکی نیز در ضلع شرقی گرمخانه در دو دهه اخیر به بنا الحاق شده است. محراب مسجد دارای عمق حدود یک متر است  ولبه های آن با گچ در چند ردیف شمشه گیری شده بوده که در تعمیرات اخیر این شمشه گیری ها از بین رفته است. قوس ها از نوع شاخ بزی، بام و دیواره صحن کوچک مسجد اندود کاهگل و کف بنا و صحن آجر فرش است. گرمخانه فعلی در دو قسمت بوده که قسمت شرقی به عنوان گرمخانه و قسمت غربی آن استفاده تابستان خانه را داشته است.  با حذف اسپر موجود بین دو قسمت در حال حاضر به صورت گرمخانه واحد مورد استفاده قرار می گیرد. صحن مسجد در ضلع شمالی گرمخانه واقع است.  

 نحوه نورگیری: این بنا نور را از بازشوهای رو به حیاط و روزنه های که در جداره ها و سقف بنا به دست می آورد.   

 تزیینات: این بنا فاقد هر گونه تزیینی می باشد اما به لحاظ خوانایی فرم آن، می توان سادگی بنا را بهترین زینت آن معرفی نمود.    

مصالح: مصالح عمده این مسجد خشت وگل و آجر می باشد.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی