قلعه حسین آباد هرابرجان:
موقعیت بنا: قلعه حسین آباد در استان یزد، بخش مروست، دهستان هرابرجان، روستای حسین آباد واقع است.
همجواری های بنا: در ضلع شرقی قلعه زمین های کشاورزی حسین آباد و در دیگر اضلاع زمین های بایر قرار دارد.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر: این بنا با توجه به سبک و شیوه معماری و سفال های دوره افشاریه و زندیه مربوط به دوره افشاریه و زندیه می باشد. سفال های این قلعه دارای لعاب آبی و سفید، نقاشی زیر لعاب و لعاب یکرنگ سبز می باشد و پراکندگی سفالها در زمین های کشاورزی محوطه حسین آباد بیشتر از داخل قلعه می باشد. در مورد وجه تسمیه قلعه می توان اظهار نمود که احتمالاً این نام به خاطر قرارگیری در روستای حسین آباد به این نام مشهور گشته است.
کاربرد بنا: این قلعه با توجه به فضاها آن دارای کارکردی مسکونی داشته است، البته امروزه یک قسمت قلعه تبدیل به باغ انار شده است، در قسمت دیگر آن یک خانواده به سبک جدید در آن زندگی می کنند .
مالکیت بنا: این بنا داری مالکیت شخصی است.
شکل و فرم کلی بنا: این بنا در منطقه در نوع خود بی نظیر است، از سه قسمت پیوسته تشکیل شده است. اگر قسمت مسکونی مرکز قلعه به حساب بیاوریم، قسمت خان نشین نسبت به آن در ضلع جنوبی و قسمتی که در گذشته به صورت با غ بوده در ضلع غربی قلعه قرار دارد. تنها در قسمت مسکونی که به صورت مستطیل شکل و دارای 4 برج دایره ای می باشد. و از نظر ارتفاع تنها در قسمت ورودی خان نشین به صورت دو طبقه می باشد.
معرفی فضاها: قسمت ورودی قلعه(قسمت مسکونی و خان نشین قلعه) در ضلع شرقی قلعه قرار دارد. در قسمت مسکونی قلعه فضاهای مسکونی به طور منظمی در دور تا دور قلعه را فرا گرفته اند، که دارای 24 اتاق و 24 پستو می باشد که اندازه این فضا 7×5/3 متر می باشد.که پوشش سقف این اتاق ها از طاق آهنگ استفاده شده است. در قسمت ازقلعه داری حصاری که به دیوار قلعه متصل است در گذشته باغ بوده و در ضلع غربی قرار دارد اکنون تبدیل به باغ انار شده است. در قسمت خان نشین قلعه که ورودی بنا به صورت دو طبقه می باشد در گوشه شمال غربی آن یک فضای که دارای کلاه فرنگی است مشاهده می شود و در قسمت میانی آن یک خانه به سبک جدید وجود دارد که یک خانواده در آن زندگی می کند، مثل اینکه در این قسمت به صورت باغ خان نیز بوده است. و عمده مصالح این قلعه خشت و گل می باشد.
تزیینات: این بنا دارای تزیینات ساده خشتی در برج های قلعه و یک نمونه کلاه فرنگی در یک قسمتی از قلعه می باشد.
منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی
