قلعه تقی آباد:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: این بنا در5/5 کیلومتری جنوب شرقی شهر مروست واقع شده است.

همجواری های بنا: در مجاورت این بنا باغ های پسته در ضلع شرقی قلعه و در ضلع غربی بنا کوره آجرپزی و در فاصله کمی دورتر، آغل گوسفند قرار دارد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: با توجه به سبک و شیوه معماری بنا و مقایسه آن با دیکر ابنیه مشابه نظر می رسد قدمت قلعه تقی آباد به دوران زندیه برسد. در مورد وجه تسمیه قلعه می توان اظهار نمود که احتمالاً این نام توسط خانی که در آبادانی این روستا نقش داشته انتخاب شده است.

کاربرد بنا: با توجه به نوع معماری و فضاهای موجود قلعه تقی آباد در مسکونی بودن قلعه هیچ شکی نیست.

شکل و فرم کلی بنا: بنای قلعه تقی آباد به لحاظ شکل کلی یک مربع می باشد که در چهار گوشه قلعه و ورودی بنا دارای پنج برج دایره ای شکل بوده است. از لحاظ فضا و تراکم بناهای مسکونی این قلعه کم تراکم ترین فضاها را نسبت به قلعه های دیگر دارا می باشد. که در نوع خود منحصر به فرد است. به لحاظ ارتفاع ابنیه قلعه تمام فضاها از ارتفاعی نسبتاً ثابت و یکدست در حد یک طبقه برخوردار می باشند.

معرفی فضاها: این قلعه دارای سردری به صورت برج که داخل آن دارای طاقچه های متعدد است که روی آن دارای سقفی گنبدی شکل که روی فضای هشت ضلعی استوار است. در اضلاع شرقی و جنوب شرقی قلعه فضاهای طویل با طاق گهواره ای که در وسط آن آخورهای خشتی ساخته شده  است که محل نگهداری دام اهالی روستا است. فضاهای مسکونی این قلعه بسیار محدود است تعدادی از آنها در ضلع شرقی و چند فضای مسکونی هم در میانسرای قلعه قرار دارد که با دیوار قلعه در ارتباط نیست. یک فضای ایوان مانند که در ضلع غربی قلعه قرار دارد که نشان دهنده محل سکونت ارباب در این قسمت قلعه وجود داشته است. در مجاورت برج جنوبی دو اتاق وجود دارد که محل زندگی نگهبان قلعه بوده است، بر اساس اظهارات یکی از کهنسالان محلی در این قلعه حدود 6 خانوار سکونت داشتند.

 نحوه نورگیری: این قلعه همچون دیگر قلعه های نواحی ایران فضاهای رو به حیاط یا فضای باز در این قلعه از طریق پنجره و درگاه ها نورگیری نموده و  فضاهایی که به عنوان فضای پشتی بوده و ارتباط مستقیمی با نور ندارند توسط روزنه های موجود در بام نور مورد نیاز خود را تأمین می نمایند.

مصالح: عمده مصالح این قلعه خشت و چینه با اندودی از کاهگل می باشد.

منبع کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه حسین آباد هرابرجان:

موقعیت بنا: قلعه حسین آباد در استان یزد، بخش مروست، دهستان هرابرجان، روستای حسین آباد واقع است.

همجواری های بنا: در ضلع شرقی قلعه زمین های کشاورزی حسین آباد و در دیگر اضلاع زمین های بایر قرار دارد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: این بنا با توجه به سبک و شیوه معماری و سفال های دوره افشاریه و زندیه مربوط به دوره افشاریه و زندیه می باشد. سفال های این قلعه دارای لعاب آبی و سفید، نقاشی زیر لعاب و لعاب یکرنگ سبز می باشد و پراکندگی سفالها در زمین های کشاورزی محوطه حسین آباد بیشتر از داخل قلعه می باشد. در مورد وجه تسمیه قلعه می توان اظهار نمود که احتمالاً این نام به خاطر قرارگیری در روستای حسین آباد به این نام مشهور گشته است.

کاربرد بنا: این قلعه با توجه به فضاها آن دارای کارکردی مسکونی داشته است، البته امروزه یک قسمت قلعه تبدیل به باغ انار شده است، در قسمت دیگر آن یک خانواده به سبک جدید در آن زندگی می کنند .

مالکیت بنا: این بنا داری مالکیت شخصی است.

شکل و فرم کلی بنا: این بنا در منطقه در نوع خود بی نظیر است، از سه قسمت پیوسته تشکیل شده است. اگر قسمت مسکونی مرکز قلعه به حساب بیاوریم، قسمت خان نشین نسبت به آن در ضلع جنوبی و قسمتی که در گذشته به صورت با غ بوده در ضلع غربی قلعه قرار دارد. تنها در قسمت مسکونی که به صورت مستطیل شکل و دارای 4 برج دایره ای می باشد. و از نظر ارتفاع تنها در قسمت ورودی خان نشین به صورت دو طبقه می باشد.

معرفی فضاها: قسمت ورودی قلعه(قسمت مسکونی و خان نشین قلعه) در ضلع شرقی قلعه قرار دارد. در قسمت مسکونی قلعه فضاهای مسکونی به طور منظمی در دور تا دور قلعه را فرا گرفته اند،  که دارای 24 اتاق و 24 پستو می باشد که اندازه این فضا 7×5/3 متر می باشد.که پوشش سقف این اتاق ها از طاق آهنگ استفاده شده است. در قسمت ازقلعه داری حصاری که به دیوار قلعه متصل است در گذشته باغ بوده  و در ضلع غربی قرار دارد اکنون تبدیل به باغ انار شده است. در قسمت خان نشین قلعه که ورودی بنا به صورت دو طبقه می باشد در گوشه شمال غربی آن یک فضای که دارای کلاه فرنگی است مشاهده می شود و در قسمت میانی آن یک خانه به سبک جدید وجود دارد که یک خانواده در آن زندگی می کند، مثل اینکه در این قسمت به صورت باغ خان نیز بوده است. و عمده مصالح این قلعه خشت و گل می باشد.

تزیینات: این بنا دارای تزیینات ساده خشتی در برج های قلعه و یک نمونه کلاه فرنگی در یک قسمتی از قلعه می باشد.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه جواد آباد:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: این بنا در 5/3 کیلومتری شمال شرقی شهر مروست واقع شده است.

همجواری های بنا: در مجاورت بنا در ضلع شرقی باغ های روستا و در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی زمین های کشاورزی مروست واقع شده اند.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: با توجه به سبک و شیوه معماری بنا و مقایسه آن با دیگر ابنیه مشابه به نظر می رسد قدمت قلعه جواد آباد به دوران افشاریه و زندیه می رسد. در مورد وجه تسمیه بنا می توان اظهار نمود که به خاطر قرارگیری در روستای جواد آباد به این نام مشهور گشته است.

مالکیت بنا: بر اساس گفته مطلعین و کشاورزان مزرعه جواد آباد 3دانگ از قلعه وقف آستان قدس رضوی است و 3دانگ دیگر آن مالکیت مشاعی دارد و متعلق به شرکای مزرعه جواد آباد می باشد.

کاربرد بنا: با توجه به نوع معماری و فضاهای موجود قلعه جواد آباد در مسکونی بودن قلعه هیچ شکی نیست، ولی امروزه تبدیل به محل نگهداری احشام و گوسفندان شده است.

شکل و فرم کلی بنا: بنای قلعه جواد آباد به لحاظ شکل کلی یک هشت ضلعی می باشد که در هشت گوشه قلعه دارای هشت برج دایره شکل بوده است. و به لحاظ فضاهای پر و خالی می توان این اثر را به دو قسمت بافت مسکونی در ضلع شمالی قلعه و فضاهای با دیوار های کوتاهی که محل نگهداری دام اهالی بوده است در ضلع جنوبی قلعه تقسیم کرد. و از لحاظ ارتفاع ابنیه قلعه تمام فضاها از ارتفاعی نسبتاً ثابت و یکدستی در حد یک طبقه برخوردار می باشند فقط قسمت ورودی آن (شاه نشین) به صورت دو طبقه است.

معرفی فضاها: قلعه جواد آباد با یک ورودی که در ضلع شرقی قلعه واقع شده است(که ارگ قلعه در این قسمت قرار دارد) و دارای سردر آجری و درب چوبی درخور توجهی می باشد. این قلعه در قسمت ورودی آن دارای یک شاه نشین است و تمام فضاهای مسکونی قلعه در ضلع شمالی قرار دارد و این فضاها هم به صورت مجزا از هم هستند که با چند ایوان به دور یک میانسرا هستند و فضاهای برای نگهداری احشام در پشت فضاهای مسکونی نزدیک دیوار قلعه قرار دارد. البته در ضلع غربی بنا یک فضای چهار ایوانی وجود دارد که فقط دیوارهای آن پا برجاست. و تا چند دهه پیش آب قنات جواد آباد از ضلع غربی آن وارد قلعه شده از ضلع شرقی آن خارج می شده است.

تزیینات: این قلعه دارای تزییناتی در سر در بنا با استفاده از آجر و سنگ ریزه و همچنین در قسمت فوقانی یکی از هشت برج قلعه جواد آباد دارای تزیینات آجری است و بقیه برج ها دارای تزیینات خشتی است.

مصالح: مصالح عمده قلعه خشت و چینه می باشد البته از آجر برای تزیین در بنا مورد استفاده قرار گرفته است.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

خانه وقفی مروست:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: خانه وقفی  در شهر مروست قرار گرفته است.

همجواری های بنا: در مجاورت بنا در ضلع غربی مسجد جامع، در ضلع شرقی کاروانسرای شعبه، در ضلع جنوبی خانه های مسکونی قرار دارد و در ضلع شمالی خیابان مسجد جامع قرار دارد.

معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: مهمترین آثار تاریخی با ارزش در حوزه نفوذ اثر کاروانسرای شعبه، مسجد جامع و قلعه مروست می باشد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: اگرچه هشتی خانه وقفی کتیبه ای گچی دارد که سال 1320 ه.ق را نشان می دهد ولی بر اساس کاربندی گچی سردر سه دری و پنج دری ها با قوس های هلالی به دوران صفوی مشابهت دارد، نیز تزیینات ضلع غربی پنج دری ضلع جنوب غربی خانه آن را به دوران صفوی و قاجاریه تواماً مربوط می سازد. پس قدمت اولیه خانه احتمالاً متعلق به دوره صفویه است که در دوره قاجاریه تعمیرات اساسی در این خانه انجام شده است. اینکه چرا بنای مذکور به خانه وقفی موسوم است به علت آن است که این خانه وقف بر آستان قدس رضوی می باشد.

کاربرد بنا: این بنا مسکونی بوده است و در حال حاضر متروکه می باشد اما بنا در حال مرمت و بازسازی است تا مورد استفاده قرار گیرد.

مالکیت بنا:با توجه به نام بنا که به خانه وقفی مشهور است می توان استنباط کرد که این اثر در ردیف موقوفات قرار دارد.

شکل و فرم کلی بنا: خانه وقفی از لحاظ پلان و فرم کلی مربع شکل بوده است که فضاهای مسکونی در اطراف حیاط شکل گرفته اند. و از نظر ارتفاع در قسمت شمالی به صورت دو طبقه است  و در دیگر اضلاع به صورت یک طبقه و دارای اندازه ثابتی می باشد.

معرفی فضاها: طرح خانه وقفی به صورت حیاط مرکزی است که فضاها دور تا دور آن ایجاد شده اند.

فضاهای ورودی خانه وقفی: ورودی خانه در انتهای ساباطی به طول 10 متر و عرض 2 متر به هشتی با پوشش کاربندی گچی می رسد. کتیبه هشتی با نقوش اسلیمی با آیات بسم الله الرحمن الرحیم و نصر من الله و فتح قریب تاریخ 1320 ه.ق را در بر دارد.

بادگیر خانه وقفی: بادگیری است بلند و باشکوه که در گوشه جنوب غربی خانه ساخته شده است. این بادگیر چهار طرفه است و دارای 6 قفسه می باشد.(عکس10) در استفاده از آجر برای ساخت بادگیر به شیوه های تزیینی نیز توجه شده است. در ضلع شمالی و در قسمت پایین بدنه بادگیر راه ورودی باریکی به داخل بادگیر تعبیه گردیده است. که در بادگیرهای یزد کمتر مشاهده می شود. مصالح به کار رفته در خانه وقفی خشت وگل و آجر است. ابعاد حیاط مرکزی بنا تقریباً 10×15 متر است.

جبهه شرقی حیاط شامل پنج دری است که در طرفین آن راهرو ساخته شده است.

جبهه شمالی حیاط شامل سه اتاق سه دری است.

جبهه جنوبی حیاط شامل  تالاری در میان و دو اتاق سه دری در طرفین آن است حد واسط تالار و اتاق ها راهرو تعبیه شده است.

نحوه نورگیری: این بنا با توجه به داشتن بازشوهای کافی در جداره های رو به حیاط از نور ملایم خورشید به خوبی استفاده می نماید. اتاق های عقب نشسته نیز با استفاده از روزنه درون سقف نور مورد نیاز را تأمین می نمایند.

تزیینات: تزیینات بنا در کاربندی های گچی هشتی و سردر اتاق های سه دری و پنج دری مشهود است.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

                                      

                        

برج نقاره خانه:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: برج نقاره خانه  در شهر مروست قرار گرفته است.

همجواری های بنا: در مجاورت بنا در ضلع شمالی مصلی شهر مروست و در دیگر اضلاع خانه های مسکونی قرار دارد.

معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: در نزدیکی بنا هیچ گونه بنای با ارزش تاریخی وجود ندارد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: با توجه به سبک و شیوه معماری بنا و مقایسه آن با ابنیه مشابه به نظر می رسد قدمت بنا به دوران زندیه باز می گردد. این بنا به برج میرزا محمد کافی مشهور است و آن به علت قرار گرفتن برج در کنار خانه میرزا محمد کافی است. این برج باقیمانده برج و باروی مروست می باشد.

کاربرد بنا: در سالهای گذشته از برج به عنوان محل نگهداری مرغ و انبار علوفه استفاده می شده است اما هدف از ساخت آن کارکرد امنیتی و حفاظتی بوده است که در گذشته همین بهره برداری از آن می شده است. و بر اساس گفته کهنسالان محلی این برج قسمتی از برج و باروی شهر مروست بوده که هنوز پابرجاست. و این بنا دارای مالکیت دولتی می باشد.

شکل و فرم کلی بنا: این برج به صورت مدور و به صورت سه طبقه می باشد.

معرفی فضاها: مصالح به کار رفته در برج میرزا محمد کافی (نقاره خانه مروست) خشت و گل است. قطر برج که به صورت استوانه ای است حدوداً 5 متر و ارتفاع آن حدود 7 متر میباشد. این بنا سه طبقه است و تزئینات خشتی آن درخور توجه است و البته احتیاج به مرمت دارد. مساحت بنا 625/19 متر می باشد. 

نحوه نورگیری: این بنا از طریق روزنه های که در اطراف برج قرار دارند نورگیری می کند.

تزیینات: در اطراف برج دارای تزیینات قابل توجه خشتی می باشد.

مصالح: مصالح به کار رفته در این بنا خشت و گل می باشد.

منبع کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

                                    

مسجد حاجی قاسم:

موقعیت و نحوه دسترسی به بنا: مسجد حاجی قاسم  در شهر مروست قرار گرفته است .

معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: برای معرفی بناهای تاریخی با ارزش و مهم و تأثیرگذاری که در محدوده ی بنای مسجد حاجی قاسم واقع باشد، می توان به بنای بسیار مهم قلعه ی مروست و بقعه ی گنبدی اشاره نمود.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر: وجه تسمیه مسجد حاجی قاسم به نام بانی آن بر می گردد، در حاشیه زیلوی قدیمی مسجد آمده است: (( وقف موید و حبس مخلد شرعی نمود علی نقی ولد مرحوم رحیم حاجی جعفر ولد مرحوم احمد ابن یک فرد زیلو بر مسجد قصبه مروست مشهور به مسجد مرحوم حاجی قاسم شهر به محله آهنگر خانه مشروط به آنکه از مسجد مزبور بیرون نبرند، خلاف کنند ملعون باد.سنه 1208 عمل ابوالحسن میبدی.))

مالکیت: بنا در ردیف موقوفات می باشد.

شکل و فرم کلی بنا: این مسجد از لحاظ فرم پلان دارای یک پلان نامنظم به شکل های مربع، ذوزنقه و مستطیل شکل می باشد. این بنا دارای نمایی ساده و همگون با بافت همجوار خود بوده و به گونه ای طراحی شده است که قوس های گنبدی سقف مشاهده نمی گردد و یک خط آسمان تقریباً صاف را به ارمغان آورده است. البته این بنا همانند دیگر بناهای مجاورش تحت تأثیر نمای قدرتمند قلعه تاریخی مروست قرار دارد.

معرفی فضاها:  ورودی مسجد در ضلع شرق مسجد واقع شده است. پلان مسجد حاجی قاسم به شکل چلیپای است، مشتمل بر 6 چشمه تاق که در دو راستای عمود بر هم بنا گردیده است. یک بخش کوچکی نیز در ضلع شرقی گرمخانه در دو دهه اخیر به بنا الحاق شده است. محراب مسجد دارای عمق حدود یک متر است  ولبه های آن با گچ در چند ردیف شمشه گیری شده بوده که در تعمیرات اخیر این شمشه گیری ها از بین رفته است. قوس ها از نوع شاخ بزی، بام و دیواره صحن کوچک مسجد اندود کاهگل و کف بنا و صحن آجر فرش است. گرمخانه فعلی در دو قسمت بوده که قسمت شرقی به عنوان گرمخانه و قسمت غربی آن استفاده تابستان خانه را داشته است.  با حذف اسپر موجود بین دو قسمت در حال حاضر به صورت گرمخانه واحد مورد استفاده قرار می گیرد. صحن مسجد در ضلع شمالی گرمخانه واقع است.  

 نحوه نورگیری: این بنا نور را از بازشوهای رو به حیاط و روزنه های که در جداره ها و سقف بنا به دست می آورد.   

 تزیینات: این بنا فاقد هر گونه تزیینی می باشد اما به لحاظ خوانایی فرم آن، می توان سادگی بنا را بهترین زینت آن معرفی نمود.    

مصالح: مصالح عمده این مسجد خشت وگل و آجر می باشد.

منبع: کتاب قلعه روستاهای تاریخی منطقه هرات و مروست تألیف مجید توانگر مروستی

قلعه هاشم آباد

قلعه هاشم آباد:

 موقعیت و نحوه دسترسی به روستای هاشم آباد: این بنا در 5/5 کیلومتری شرق مروست واقع شده است. نحوه دسترسی به روستا از طریق جاده خاکی هاشم آباد که در شمال شرقی شهر مروست قرار دارد ما به راحتی می توانیم به قلعه هاشم آباد دسترسی پیدا می کنیم.

مالکیت بنا: این بنا دارای مالکیت خصوصی می باشد اگرچه امروزه کسی عهده دار مسائل مرتبط با آن نیست.
کاربرد بنا: قلعه هاشم آباد در گذشته به عنوان مجموعه مسکونی مورد استفاده ساکنان آن بوده است.      
تاریخچه: این بنا با توجه به سبک و شیوه معماری بنا  و سفال های دوره قاجاریه به نظر می رسد متعلق به دوره قاجاریه می باشد. سفال ها این محوطه هم مانند دیگر محوطه های منطقه تعداد پراکندگی آنها در زمین های کشاورزی بیشتر از داخل قلعه و باغات میوه می باشد و سفالها دارای لعاب آبی و سفید، نقاشی زیر لعاب و لعاب یکرنگ سبز می باشد. همچنین در بررسی که در این روستا صورت گرفت یک قسمتی از شانه چوبی به دست آمد.

مسجد شاه حسین مروست

موقعیت بنا:  این اثر با ارزش که در شهر تاریخی مروست در محدوده مرکزی بافت قدیمی آن جای دارد. با توجه به مرکزیت قلعه مروست در بافت تاریخی این شهر، بنای مسجد شاه حسین در ضلع شرقی قلعه و به فاصله نزدیکی از آن جای دارد. در مجاورت بنا نیز می توان دو کوچه باریک را دید که ورودی مسجد در کوچه شمالی ( که با ساباط پوشیده است )قرار دارد.
همجواری های بنا: در مجاورت این بنا، بناهای مسکونی قدیمی و نوساز، فضاهای باز و معابری که دسترسی به بنا را میسر می سازند قرار دارد. با گشایش این معبر بهتر می توان بنای مسجد شاه حسین را ادراک نمود. در مقیاس بزرگتر بافت مرکزی مروست را می توان یک بافت منسجم به حساب آورد که با تخریب های کنونی و ساخت و سازهای غیر مرتبط با بافت تاریخی چهره و سیمای آن مخدوش گشته است.
معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: از آنجا که بافت تاریخی مروست از سلامت و ارزش نسبی بالایی برخوردار می باشد می توان گفت که بافت تاریخی اطراف بنا خود به عنوان نمونه آثار تاریخی با ارزش به حساب می آیند، با این وجود برای معرفی بناهای تاریخی با ارزش و مهم و تأثیرگذاری که در محدوده ی بنای مسجد شاه حسین واقع می باشد، می توان به بنای بسیار مهم قلعه ی مروست و بقعه ی گنبدی اشاره نمود.

بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه

بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه
موقعیت و نحوه ی دسترسی به بنا: این اثر با ارزش که در روستای مبارکه از توابع شهر تاریخی مروست قرار دارد که نزدیک پارک ساخته شده در ابتدای ورودی روستا واقع می باشد.
همجواری های بنا: در مجاورت این بنا به طور بلاواسطه پارک روستا قرار دارد. سپس از دو ضلع شمال شرق و شمال غرب با معابر اطراف و از ضلع جنوب غرب و جنوب شرق با زمین های بایر همجوار است. پس از آن می توان به باغ های پیرامون و مرکز بهداشت و همچنین قلعه بزرگ روستا به عنوان همجوار درجه دوم بنا اشاره نمود.
معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: در پیرامون بقعه شیخ بهاءالدین مبارکه تنها بنای تاریخی که قابل مشاهده است قلعه مبارکه که در سمت شرقی بنا قرار دارد. 

بقعه شیخ عبدالله مروست

بقعه شیخ عبدالله مروست

موقعیت و نحوه ی دسترسی به بنا: بنای شیخ عبدالله مروست در پارک کناره ی مسیر خروجی این شهر به سوی هرات واقع می باشد که بنابراین دسترسی اصلی به این بنا از طریق خیابان منتهی به میدان خروجی این شهر میسر می باشد.

همجواری های بنا: بقعه ی شیخ عبدالله درون پارک واقع می باشد، در مورد همجواری های آنچه در زمان تهیه این گزارش می توان گفت آن است که جز این بنای ارزشمند بنای دیگری در محدوده ی آن نمی توان دید.

معرفی آثار تاریخی با ارزش در حوزه ی نفوذ اثر: در پیرامون بقعه ی شیخ عبدالله مروست هیچ بنای قدیمی یا تاریخی موجود نمی باشد. که دارای ارزش باشد. (البته بر اساس گفته افراد محلی یک یخچال قدیمی در ضلع غربی بنا قرار داشته که اکنون اثری از آن نیست.)